Yüksekova Havzasında İklim ve Arazi Kullanımı Değişimlerinin Ekosistem Servisleri Üzerine Etkisinin Değerlendirilmesinde Toprak Fonksiyonlarının Kullanılması
[ X ]
Tarih
2023
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
Özet
Topraklar, gıda üretimi, iklim düzenlemesi, suyun tedariki ve arıtılması, karbon (C) depolama ve besin döngüsü gibi temel ekosistem servislerinin gerçekleşmesini destekleyen birçok fonksiyonu yerine getirirler. Toprak tarafından desteklenen ekosistem servisleri, toprak özelliklerine ve etkileşimlerine bağlıdır ve çoğunlukla toprakların kullanımı ve yönetimleri tarafından etkilenirler. Bu çalışma, önceleri önemli miktarda sulak alan olan Hakkâri iline bağlı Yüksekova ovasında gerçekleştirilmiştir. Sulak alan ve çevresinde yer alan arazilerde (sulak alan, mera/çayır ve tarım arazileri) arazi kullanım değişimlerinin ekosistem hizmetleri üzerine etkisi araştırılmıştır. Bu kapsamda, toprak fonksiyonları kullanılarak toprak kalite/sağlık indeksi?nin (TKİ) değerlendirilmesi, haritalanması ve ovada toprak kalitesini etkileyen faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amacı gerçekleştirmek için öncelikle çalışma alanın seri düzeyinde detaylı toprak etüt ve haritalaması yapılmıştır. Çalışma alanında, 18 farklı toprak serisi tanımlanmış ve bu seriler 5 farklı toprak ordusu (Histosol, Mollisol, Entisol, İnceptisol ve Alfisol) içinde sınıflandırılmıştır. Bitki tür ve çeşitliliği birçok ekosistem servisini desteklediğinden çalışma alanını temsil edecek şekilde 800*800 m kare gridlerin köşe noktalarında yer alan 232 ayrı noktada vejetasyon etütleri yapılmıştır. Sürvey çalışmalarında 52 familya ya ait toplam 232 cins ve 404 bitki türü tespit edilmiştir. Toprak sağlığının belirlenmesi ve ekosistem servisleri ile olan ilişkisini ortaya koyabilmek için vejetasyon etüdünün yapıldığı noktalarda 0-20 cm derinlikten bozulmuş ve bozulmamış toprak örnekleri alınmıştır. Toprak örneklerinin bazı fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri belirlenmiştir. Toprak sağlığı indeksini belirlemek için öncellikle ekosistem hizmetleri ile ilişkili olan 5 toprak fonksiyonu (karbon havuzu, biyoçeşitlilik, biyokütle, filtreleme, depolama, su ve besin döngüsü ve fiziksel kararlılık ve destek) tanımlanmıştır. Temel bileşen analizi (PCA) ve uzman görüşü (UG) ile minimum veri setleri (MVS) oluşturulmuştur. Oluşturulan MVS'deki göstergeler ilgili toprak fonksiyonu altında tanımlanmıştır. Doğrusal skorlama ile veriler önem düzeyine göre 0 ile 1 arasında skorlanmış ve toprak kalitesine ve fonksiyonlarına olan etkisi göz önünde bulundurularak Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) ile ağırlıklandırılmıştır. Ağırlık ilaveli skorlara kullanılarak, toprak fonksiyonları ve toprak kalitesi indeksleri hesaplanmıştır. Organik toprakların bulunduğu Yüksekova ovasında, PCA ile oluşturulan MVS?de Toprak Kalitesi İndeksi (TKİ) değerleri 0.56-0.85 arasında (ortalama 0.71), UG ile oluşturulan MVS?de 0.49-0.96 arasında (ortalama 0.77) değişim göstermiştir. Sonuçlar, PCA ile oluşturulan MVS'de arazilerin % 55.6?sının yüksek % 44.4?ü ise orta kalitede, UG ile oluşturulan MVS de arazilerin % 77?sinin yüksek kalitede bir üretkenlik kapasitesine sahip olduğunu göstermiştir. Özelliklede sulak alanların kurutularak tarım arazilerine dönüştürülmesi toprak sağlığının/kalitesinin önemli derecede azalmasına neden olmuştur.
Açıklama
01.03.2023
Anahtar Kelimeler
Sulak Alan, Ekosistem servisleri, Skorlama, Toprak Sağlığı, Toprak Fonksiyonları
